Werknemer of zelfstandige worden?

Het statuut van werknemer en zelfstandige verschilt sterk van elkaar, zowel op juridisch als op cultureel, financieel en logistiek vlak. We zetten de grootste verschillen voor jou netjes op een rij.

1. Werkomgeving

Een werknemer werkt onder een arbeidscontract, waarin de verplichtingen van de werkgever en de werknemer worden omschreven, met name inzake loon, uurrooster, vakantie ... Een zelfstandige werkt dan weer eerder op basis van een aannemingsovereenkomst. Hij is verantwoordelijk voor het uitvoeren van een specifieke taak, zonder dat hij daarbij ondergeschikt is aan een werkgever. Het is precies die band van ondergeschiktheid, van gezag en controle, die bepaalt of men werknemer dan wel zelfstandige is. En dat blijkt duidelijk uit de feiten!

Een werknemer volgt veeleer de richtlijnen en processen die door de werkgever worden vooropgesteld. Een zelfstandige geniet meer zelfstandigheid en vrijheid bij het nemen van beslissingen, zowel wat betreft de projecten als de manier van werken.

2. Bezoldiging

Wat de bezoldiging betreft ontvangt een werknemer een inkomen dat vaak vastligt en van tevoren bekend is (soms verhoogd met variabele inkomsten volgens vaste commissies). De zelfstandige ontvangt (al dan niet) een bezoldiging die afhangt van de inkomsten die voortkomen uit zijn activiteit.

Het loon van de werknemer wordt vastgesteld in de arbeidsovereenkomst en de werkgever staat in voor de fiscale en sociale inhoudingen. De zelfstandige moet zijn sociale en fiscale bijdragen zelf betalen.

3. Sociale bescherming

De sociale bescherming van beide statuten verschilt sterkt. De belangrijkste verschillen:

3.1 Ziekte- en invaliditeitsverzekering

De werkgever betaalt zijn werknemers een uitkering uit, die tijdens de eerste 30 dagen gelijk is aan het normale loon. Tot de twaalfde maand ontvangen ze vervolgens ongeveer 60% van het brutoloon.

Zelfstandigen hebben recht op een vergoeding vanaf de eerste ziektedag, op voorwaarde dat de ziekte ten minste acht dagen duurt. De termijn van acht dagen gaat in op de datum waarop de arbeidsongeschiktheid wordt vastgesteld in het door de behandelende arts opgestelde medische attest. Het bedrag van de vergoeding varieert afhankelijk van de burgerlijke staat tussen de 47 en 78 euro per dag. Ze kunnen een aanvullende verzekering afsluiten om hun dekking te verhogen.

3.2 Ouderdomspensioen

Het pensioen van werknemers en zelfstandigen wordt op dezelfde manier berekend: op basis van de betaalde sociale bijdragen en het aantal loopbaanjaren. Aangezien zelfstandigen doorgaans minder sociale bijdragen betalen, ligt het bedrag van hun pensioen echter vaak lager.

Werknemers kunnen aanspraak maken op een aanvullend pensioen via hun werkgever (groepsverzekering). Zelfstandigen kunnen dan weer vrijwillig inschrijven op specifieke pensioenplannen, zoals het Vrij aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ).

3.3 Werkloosheidsuitkeringen

Werknemers hebben onder bepaalde voorwaarden rechten op een werkloosheidsuitkering Die uitkeringen nemen af volgens burgerlijke staat, eerdere situatie en duur van de werkloosheid. Het bedrag wordt berekend op basis van het gemiddelde loon, met een plafond.

Zelfstandigen hebben geen recht op een werkloosheidsuitkering. Er bestaat echter wel een 'overbruggingsrecht' bij faillissement of gedwongen stopzetting van activiteit, in de vorm van een in de tijd beperkt forfaitair bedrag. Indien de zelfstandige echter recht had op een werkloosheidsuitkering alvorens hij zelfstandige werd, behoudt hij dit recht gedurende 10 jaar. Dat betekent dat indien de zelfstandige zijn activiteit voor het tiende jaar stopzet en hij recht had op een werkloosheidsuitkering alvorens hij zelfstandige werd (hetzij omdat hij werkloos was, hetzij omdat hij werknemer was en beantwoordde aan de voorwaarden om in aanmerking te komen voor een werkloosheidsuitkering), hij een werkloosheidsuitkering zal ontvangen. 

3.4 Arbeidsongevallen en beroepsziekten

Voor werknemers is de verzekering verplicht en valt ze ten laste van de werkgever. Tijdens de eerste 30 dagen blijft de werkgever het normale loon uitbetalen. Vervolgens ontvangt de werknemer tot de 12de maand ongeveer 90% van zijn jaarloon (geplafonneerd).

Zelfstandigen genieten geen specifieke basisdekking voor arbeidsongevallen. Ze kunnen zich daarvoor privé verzekeren.

3.5 Groeipakket en gezondheidszorg

Er is geen verschil tussen het statuut van zelfstandige en werknemer voor wat betreft het groeipakket, de gezondheidszorg, geboorte- en adoptiepremie. Het bedrag van het groeipakket is voor iedereen hetzelfde, maar varieert afhankelijk van het gewest (Vlaanderen, Wallonië, Brussel).

3.6  Moederschaps- en vaderschapsverlof

Werknemers hebben recht op 15 weken moederschapsverlof en 20 dagen vaderschapsverlof, op te nemen binnen de 4 maanden na de geboorte.

Ook zelfstandigen hebben recht op moederschaps- en vaderschapsverlof. Het moederschapsverlof duurt 12 weken, waarvan 3 weken verplicht zijn. Tijdens die periode ontvangt de zelfstandige een wekelijkse forfaitaire vergoeding. Zelfstandigen hebben recht op 20 volledige dagen vaderschapsverlof, of 40 halve dagen, en ze ontvangen een forfaitaire dagvergoeding.

4. Organisatie van het werk

Op logistiek vlak legt de werkgever vaak de uurroosters voor de werknemers vast, al kan er afhankelijk van de sector ruimte zijn voor flexibiliteit.  Zelfstandigen daarentegen zijn volledig flexibel wat hun werkuren betreft, en moeten daarbij alleen rekening houden met de wensen van hun klanten.

4.1 Betaald verlof

Werknemers hebben recht op minimaal 20 betaalde vakantiedagen per jaar (voor een voltijdse baan), en op dubbel vakantiegeld. Zelfstandigen hebben daarentegen geen recht op betaald verlof en moeten hun periodes van inactiviteit financieel zelf zien te overbruggen.

4.2 Risico's en verantwoordelijkheden

De zelfstandige draagt alle risico's die verband houden met zijn activiteit, ook financiële verliezen. Hij staat ook in voor het aantrekken van clientèle en voor zijn marketing. De werknemer is wel verzekerd, behalve bij een ernstige fout.

4.3 Loopbaanontwikkeling

Werknemers kunnen vaak opleidingen volgen die door hun werkgever worden betaald, zodat ze hun vaardigheden kunnen ontwikkelen. Zelfstandigen moeten eventuele opleidingen zelf betalen. In het Brussels Gewest bestaan er echter premies die de kostprijs van die opleidingen kunnen verlagen.

5. Culturele en psychologische aspecten

5.1 Work-lifebalans

Een werknemer kan een duidelijker onderscheid maken tussen zijn professionele leven en zijn privéleven, met duidelijke werkuren. Voor een zelfstandige is het niet altijd even eenvoudig om dit evenwicht te bewaren, en hij kan dan ook geneigd zijn buiten de gebruikelijke uren te werken om tegemoet te komen aan de verwachtingen van zijn klanten.

5.2 Mentale belasting

Voor werknemers houdt de mentale belasting vaak verband met het uitvoeren van de taken en het respecteren van de termijnen die door de werkgever worden opgelegd. Voor zelfstandigen gaat dit verder: niet alleen het werk zelf maar ook het leiden van de onderneming, het zoeken van klanten en de financiën kunnen een bron van stress zijn.

5.3 Teamspirit

De werknemer maakt vaak deel uit van een team, wat een gevoel van samenhorigheid en vriendschap kan creëren. Zelfstandigen werken vaker alleen, wat tot eenzaamheid kan leiden.

5.4 Werkplezier

Hoewel stabiliteit en de sociale voordelen geruststellend kunnen zijn voor werknemers, kan er toch ontevredenheid ontstaan door de hiërarchie of eentonigheid op het werk. Zelfstandigen benadrukken dan weer vaak dat ze erg blij zijn met het gevoel van vrijheid!

Visuele weergave van enkele adviezen

nederlands ondertiteld

Conclusie

De keuze tussen het statuut van werknemer en zelfstandige hangt grotendeels af van de persoonlijke ambities, risicobereidheid en carrièredoelen van elkeen. Werknemers genieten meer zekerheid en een uitgebreidere sociale bescherming, terwijl zelfstandigen meer vrijheid hebben en meer kunnen verdienen, maar ook wel een groter risico lopen.

Let wel: de informatie in dit artikel, vooral de bedragen en percentages, kunnen evolueren. Je raadpleegt dus best de meest recente gegevens bij de officiële instanties alvorens een beslissing te nemen.

Iedereen moet zijn eigen wensen, persoonlijkheid en doelstellingen evalueren om na te gaan welk statuut het best bij hem past. Deze beslissing kan namelijk een grote impact hebben op je professionele en privéleven, en je moet ze dan ook met kennis van zaken nemen.