Een VOF / een CommV: de Maatschap met rechtspersoonlijkheid

Een Maatschap waarvan de maten willen dat die rechtspersoonlijkheid krijgt, neemt de vorm aan van een VOF of een CommV. 

De maatschap en de varianten

Je kan kiezen voor een Maatschap met of zonder rechtspersoonlijkheid.

• De benaming 'Maatschap' wordt vaak gebruikt om te verwijzen naar een Maatschap zonder rechtspersoonlijkheid: de feitelijke vereniging.
• De Vennootschap onder firma (VOF) en de commanditaire vennootschap (CommV) - die vroeger GCV heette - zijn specifieke vormen van maatschappen die wél rechtspersoonlijkheid hebben. Deze worden behandeld in een apart artikel.

Waarom kiezen voor rechtspersoonlijkheid?

• Om de Maatschap een eigen vermogen te geven (los van dat van de maten). Dat houdt in, dat indien er tegen een maat gerechtelijke stappen worden ondernomen, er niet kan worden geraakt aan wat de Maatschap toebehoort.
• Om de Maatschap rechtsbekwaam te maken, met eigen rechten en plichten. Zo kan de Maatschap, bijvoorbeeld, uit eigen naam juridische stappen ondernemen. En indien derden een vordering tegen een maat wil instellen, kan dat pas nadat ze verhaal haalden bij de Maatschap.
• Om ervoor te zorgen dat die onder een eigen belastingstelsel zou vallen: de vennootschapsbelasting
• De Maatschap ook een eigen bedrijfsnaam zou hebben (dat is een verplichting).

De rechtspersoonlijkheid van een VOF en een CommV zouden naar verluidt echter 'onvolledig' zijn, aangezien het vermogen van de vennootschap en dat van de vennoten niet volledig van elkaar worden gescheiden (de vennoten blijven solidair aansprakelijk voor de schulden van hun vennootschap).

Specifieke kenmerken van een VOF

De Vennootschap onder firma (VOF) is een 'personenvennootschap': een vereniging van meerdere (min. 2) personen die een burgerlijke of commerciële activiteit willen uitoefenen. Een VOF kan je dus niet alleen oprichten.

De bedrijfsvorm is interessant wanneer 2 partners samen aan een project werken (in het geval van een CommV gaat het om één actieve persoon: de beherend vennoot).

Het bestaan van de VOF is aan het lot van de vennoten gebonden. Alle vennoten zijn solidair en onbeperkt aansprakelijk voor de verbintenissen van de vennootschap.

Specifieke kenmerken van de CommV

De CommV bestaat uit een of meerdere beherende en een of meer commanditaire vennoten.

Die vennootschapsvorm is vaak de oplossing voor natuurlijke personen met een zelfstandige activiteit in hoofd- of bijberoep die om fiscale redenen een vennootschap willen oprichten, maar niet echt behoefte hebben aan de beperkte aansprakelijkheid.

Twee types vennoten

De CommV telt twee types vennoten: de zogenaamd 'actieve' vennoten en de zogenaamd 'stille' vennoten.

• Rol van de beherende vennoten: zij stellen handelingen met het oog op het beheer van de vennootschap en zijn onbeperkt en solidair aansprakelijk voor de verbintenissen van de vennootschap (onbeperkte aansprakelijkheid).
• Rol van de commanditaire vennoten: die vennoten hebben enkel een inbreng (financieel of in natura) en hun aansprakelijkheid wordt tot die inbreng beperkt. Ze beheren de vennootschap niet en vertegenwoordigen die evenmin als zaakvoerders ten overstaan van derden. Doen ze dat toch en stellen ze handelingen als beheerder, dan worden ook onbeperkt (persoonlijk) aansprakelijk, net als de beherende vennoten (behalve in specifieke gevallen: voor een zuiver interne beheershandeling of voor advies of raad aan de beherende vennoten).

Bijvoorbeeld: indien een commanditaire vennoot voor de CommV een computer koopt en die niet betaalt, kan de verkoper hem/haar persoonlijk in gebreke stellen om de betaling van de factuur te eisen.

De commanditaire vennoot is vaak passief bij de vennootschap betrokken. Hij/zij valt niet onder het sociaal statuut van zelfstandigen. De beperkte aansprakelijkheid van een commanditaire vennoot kan een element zijn om iemand te overtuigen bij een CommV aan te sluiten.

Indien een commanditaire vennoot in de vennootschap werkt en daarvoor een bezoldiging ontvangt - rechtstreeks via geld dat wordt gestort of onrechtstreeks via voordelen in natura - moet zich als zelfstandige registreren en sociale bijdragen betalen.

De gemeenschappelijke regels tussen de VOF en de CommV

Terminologie

Met betrekking tot een BV en een NV worden de termen 'aandelen', 'bestuurders' en 'aandeelhouder' gebruikt. In het geval van een VOF en een CommV is er sprake van deelnemingen, zaakvoerders en vennoten. Het is belangrijk om de juiste termen te gebruiken, die met de gekozen bedrijfsvorm overeenstemmen.

Oprichting

Er zijn minimaal twee (natuurlijke of rechts)personen nodig - die vennoten worden genoemd - en er moet minimaal een zaakvoerder worden aangesteld.

Qua formaliteiten, moet schriftelijk een oprichtingsakte (de statuten van de vennootschap) worden opgesteld.  De vennoten kunnen die statuten zelf opstellen. In dat geval is er sprake van een onderhandse oprichtingsakte. Een authentieke actie die door een notaris werd opgesteld, is dus niet verplicht, behalve indien het gaat om een inbreng van onroerende goederen). Om de statuten op te stellen, kan je je laten inspireren door de statuten van andere (recente) vennootschappen op de site van de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad. Selecteer daar de bedrijfsvorm 'VOF' of 'CommV' in de rubriek 'juridische vorm'. 
Wil je toch hulp bij de opstelling of het herlezen van de oprichtingsakte? Verschillende instanties kunnen je helpen: instanties die startende ondernemers ondersteunen, accountants, notarissen of advocaten. In de oprichtingsakte moeten een aantal gegevens worden vermeld met betrekking tot de vennoten, de bedrijfsnaam, de juridische vorm, het doel, de maatschappelijke zetel, de inbreng, de stopzetting ...

Een uittreksel uit de oprichtingsakte moet bij de griffie van de rechtbank worden neergelegd en een aantal verplichte vermeldingen bevatten (art.2:8, §2 WVV). Je kan die neerlegging zelf doen op de website Just On web (vroeger kon dat via de e-griffie of via een ondernemingsloket. Op basis van de tarieven van 2023 kost een dergelijke publicatie 270,92 euro (incl. btw). Ook een publicatie in de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad is verplicht.

De statuten wijzigen kan ook onderhands en dus zonder (kosten voor) een notaris. De wijzigingen moeten bij de griffie van de rechtbank worden neergelegd, zodat ze in het dossier van de vennootschap kunnen worden opgenomen. De griffie staat in voor de publicatie van een uittreksel uit de oprichtingsakte in de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad.

Op de website van de FOD Economie vind je meer informatie over de oprichting van een vennootschap met rechtspersoonlijkheid.

De vennoten krijgen een statuut als zelfstandige en een eigen ondernemingsnummer (tenzij het gaat om een Maatschap die een privaat of familiaal vermogen wil beheren). Een btw-nummer wordt toegekend aan de vennootschap, niet aan de vennoten.

Inbreng

De wet bepaalt niet over hoeveel kapitaal je minimaal moet beschikken vóór de oprichting, maar het is raadzaam om over de nodige middelen voor je project te beschikken. Vóór de oprichting hoef je ook geen financieel plan voor te leggen, al is het wel een goed idee om er een op te stellen.

Drie types inbreng zijn mogelijk: inbreng in fondsen (liquide middelen), inbreng in natura (goederen) of inbreng in activiteit (arbeid) :

• Voor de inbreng in fondsen hoef je geen bankattest voor te leggen.
• Voor de inbreng in natura of in activiteit heb je geen rapport van een revisor nodig om de waarde van de inbreng te bepalen (dat is wel nodig voor een BV, een NV en een coöperatieve vennootschap). Daardoor is het veel makkelijker om dergelijke types inbreng (ook als bekend als 'quasi-inbreng) in de praktijk te verwezenlijken.

De inbreng van elke betrokkene heeft gevolgen voor de winstverdeling tijdens de periode dat de vennootschap actief is én op de verdeling van het vermogen bij stopzetting van de vennootschap. 

Aansprakelijkheid en besluitvorming

Aangezien die vennootschappen rechtspersoonlijkheid hebben, gaan ze juridisch bindende verbintenissen aan. Zaakvoerders kunnen juridisch bindende verbintenissen aangaan.

De aansprakelijkheid van de vennoten is onbeperkt. Hun privévermogen is dus niet beschermd tegen eventuele inbeslagnames (en dat in tegenstelling tot een BV, waar je niet méér kan verliezen dan je inbreng). Die aansprakelijkheid stopt pas na publicatie van het ontslag van de vennoot uit de VOF of van de zaakvoerende vennoot uit de CommV.

Bovendien zijn de vennoten onderling solidair aansprakelijk. Dat heeft met name tot gevolg dat elk van de vennoten alle vennoten ten overstaan van derden kan verbinden. Tegelijk kunnen schuldeisers zich richten tot een vennoot naar keuze (vaak die met het meeste middelen) om het totaalbedrag van hun vordering te innen. Schuldeisers hoeven daarvoor niet te bewijzen dat de aangesproken vennoot in de fout ging.

Interne beslissingen moeten unaniem worden genomen, tenzij daarvan expliciet wordt afgeweken. Zo kan de basisovereenkomst uitzonderlijk voorzien dat om een of ander punt te wijzigen die beslissing door een eenvoudige meerderheid kan worden genomen en niet unaniem hoeft te zijn.

Om hun privévermogen te beschermen, kunnen vennoten, indien ze dat willen, een verklaring van onvermogen door de notaris laten opstellen om hun hoofdverblijfplaats te beschermen en zichzelf te beschermen tegen de schulden van de vennootschap (met uitzondering van belastingschulden of schulden die het gevolg zijn van een overtreding). Een verklaring van onvermogen kost 1.500 tot 2.000 euro.

Overdracht van aandelen

De aandelen van een BV en een CommV zijn niet overdraagbaar (ze kunnen dus niet worden verkocht of geschonken), tenzij de vennoten het allemaal eens zijn om van die regel af te wijken.

In de statuten kan dus ook een uitzondering op die unanimiteitsregel worden voorzien

Boekhouding

De BV en de CommV kunnen er (optioneel) voor kiezen een vereenvoudigde boekhouding te voeren indien de omzet lager ligt dan 500.000 euro per jaar (excl. btw). Boven dat bedrag moet een dubbele boekhouding worden gevoerd.

In de praktijk betekent dat:

• dat de rekeningen niet neergelegd hoeven te worden
• dat er twee financiële dagboeken moeten worden bijgehouden: het kasdagboek (contante transacties) en het rekeningendagboek (banktransacties).
• dat in het inkoopboek de inkomende facturen moeten worden genoteerd en in het verkoopboek de uitgaande facturen. Bewaar zeker al je facturen!
• dat minstens één keer per jaar een inventarisboek moet worden ingevuld met daarin een beschrijving en een inschatting van de voorraden.

Jaarrekeningen

Er is geen verplichting om de jaarrekeningen openbaar te maken en neer te leggen bij de Balanscentrale van de Nationale Bank. Dat kan ook een voordeel zijn indien je je financiële situatie vertrouwelijk wil houden.

Op dat principe bestaat een uitzondering: je moet volgens de gebruikelijke regels een dubbele boekhouding voeren en jaarrekeningen opstellen indien de omzet van de vennootschap hoger ligt dan 500.000 euro (excl. btw). 

Publicatie van jaarrekeningen

Kleine VOF en CommV waarvan alle vennoten met onbeperkte aansprakelijkheid natuurlijke personen zijn, hoeven hun jaarrekeningen niet openbaar te maken door ze neer te leggen bij de Nationale Bank van België.

De geldt voor de meeste VOF en CommV. Het gaat om zij die op de balansdatum van het laatst afgesloten boekjaar een van de onderstaande criteria niet overschrijden:

• gemiddeld aantal werknemers per jaar: 50
• Omzet om jaarbasis (excl. btw): 9.000.000 euro
• balanstotaal: 4.500.000 euro

Winstverdeling

VOF en CommV worden vrijgesteld van de procedures en restricties verbonden aan de winstverdeling zoals die voor NV, BV en coöperatieve vennootschappen gelden. Ze kunnen dividenden vrij verdelen zonder een dubbele uitkeringstest vooraf: de zogenaamde nettoactieftest (om na te gaan of de netto activa na de uitkering niet negatief zijn) en de liquiditeitstest (die nagaat of de vennootschap zich in de 12 komende maanden van haar schulden kan kwijten).

Belasting op winstuitkering

De eventuele winsten van de vennootschap kunnen vrij tussen de partners worden verdeeld.

Doorgaans heeft de vennootschap een eigen rekeningnummer. Elke vennoot wordt afzonderlijk belast op zijn/haar deelneming en/of op de winsten van de vennootschap die hem/haar toekomen. Op fiscaal vlak is het alsof er geen vennootschap zou zijn

Stopzetting

Er bestaat ook een turbovereffening, waarmee de VOF of CommV met één akte kan worden stopgezet. Er moet een overzicht van de activa en passiva (van minder dan 3 maanden geleden), een rapport van een revisor of accountant en een verslag van de buitengewone AV worden toegevoegd. De akte moet bij de griffie worden neergelegd en in het Belgisch Staatsblad worden gepubliceerd. Je hebt daarvoor geen notaris, noch een vereffenaar nodig.

Indien er schulden aan vennoten of derden overblijven, wordt een turbovereffening onmogelijk. Om de vennootschap te kunnen stopzetten heb je dan twee aktes nodig: één voor de ontbinding en één voor de vereffening. In die optiek moet een vereffenaar worden aangesteld. Dat kan een van de vennoten zijn.

Specifieke gevallen en aandachtspunten:

• Indien een van de vennoten overlijdt, juridisch onbekwaam wordt, failliet gaat of in kennelijk onvermogen verkeert (en dus insolvabel is) wordt de vennootschap eveneens stopgezet. Opmerking: er kan schriftelijk van die regel worden afgeweken door in de basisovereenkomst, bijvoorbeeld, te voorzien dat bij overlijden van een van de vennoten zijn/haar deelneming naar de ene of andere vennoot gaat.
• Let op: wanneer een VOF of CommV failliet wordt verklaard, kunnen de schulden niet worden kwijtgescholden. De zaakvoerder wordt niet als een vennootschap beschouwd en kan niet samen met de vennootschap failliet gaan. De zaakvoerder is dus aansprakelijk voor de schulden.
• Indien een vennoot de vennootschap verlaat en er dus slechts één vennoot overblijft, wordt de vennootschap ontbonden omdat voor een feitelijke vereniging minimaal 2 partners nodig zijn. De overblijvende partner kan niet alleen vennoot blijven. In dat geval wordt het ondernemingsnummer van de Maatschap geschrapt. Indien een van de partners actief blijft, moet diens status als btw-plichtige worden geactiveerd (rechtstreeks bij een btw-kantoor of via een ondernemingsloket).
  De basisovereenkomst kan daarentegen voorzien dat in sommige gevallen een terugtrekking uit de vennootschap mogelijk is zonder dat die wordt ontbonden (specifieke beroepsmatige of persoonlijke reden ...).
• Een tijdelijke vereniging wordt ontbonden na verloop van de in de basisovereenkomst vastgelegde termijn. Bijvoorbeeld: een architect werkt met een aannemer samen om bepaalde werken uit te voeren. Hun samenwerking wordt beëindigd wanneer de werken klaar zijn.
• UBO-register: Sinds 31 maart 2020 verplicht de wet tegen de witwassing van geld de registratie van alle 'effectieve begunstigen' van een vennootschap - en dus ook van een Maatschap - in het UBO-register ('Ultimate Beneficial Owners'). Het gaat om de verplichting tot aangifte van de natuurlijke personen die zeggenschap hebben over een 'bedrijf' in de ruime zin van het woord.
  In principe geldt die verplichting voor elke persoon die meer dan 25 % van de aandelen of het stemrecht in een Maatschap in handen heeft of die op een andere manier zeggenschap in de Maatschap heeft.
  Het feit dat vennootschappen in de KBO moeten ingeschreven staan en dat hun effectieve begunstigden in het UBO-register worden geregistreerd, betekent dat hun bestaan wordt geregistreerd en de discretie dus verloren gaat.
  Lees de toelichting over het UBO-register op de website van de FOD Financiën.  Je kan het UBO-register raadplegen. Het Verbond van Belgische Ondernemingen stelde hierover ook een brochure samen.

Overgang naar een BV

Als VOF of CommV kan het een goed idee zijn om op een bepaald moment naar een BV over te schakelen, en wel om volgende redenen:

• Je wil de aansprakelijkheid beperken omdat de vennoten in een VOF en de beherende vennoten in een CommV persoonlijk en onbeperkt aansprakelijk zijn voor de schulden van de vennootschap (terwijl in een BV de aandeelhouders beperkte aansprakelijkheid genieten). Dat is, bijvoorbeeld, het geval als je ten aanzien van derden belangrijke verbintenissen wil aangaan of aan fondsenwerving wil doen (kapitaal voor derden openstellen).
• Je wil nog slechts één vennoot overhouden. Voor VOF en CommV zijn er minimaal 2 vennoten nodig, voor een BV slechts één.
• Omwille van het imago (ten aanzien van derden die meer vertrouwen in een BV zouden hebben).

Voor die overgang moeten de statuten door een notaris worden aangepast. Je hebt ook een overzicht nodig van de activa en passiva van minder dan drie maanden geleden. Vraag je accountant ook om een rapport.

Er is geen overdracht van vermogen, aangezien de rechtspersoon juridische continuïteit verzekert, zij het in een andere vorm. De afgesloten contracten blijven bindend voor de vennootschap, die blijft bestaan en hetzelfde ondernemings- en btw-nummer blijft behouden. De omvorming moet wel in het Belgisch Staatsblad worden gepubliceerd.

Fiscaal gezien, zijn er geen specifieke voordelen verbonden aan de omvorming tot BV: VOF, CommV en BV zijn aan dezelfde regels onderworpen als het gaat om belastingen, btw en registratierechten.

Vergelijkende tabel met de technische verschillen tussen VOF-CommV en BV:

Van BV tot VOF of CommV

Omgekeerd, willen sommige bedrijfsleiders of directeurs hun activiteiten verder zetten en is het mogelijk (maar niet verplicht) een BV of NV tot een discretere vennootschap als een VOF of een CommV om te zetten (met het oog op investeringen, successie of andere redenen).

Dat kan ook een oplossing zijn voor het inkomensplafond van gepensioneerden. De inkomensgrens (bv. 7.500 euro per jaar voor een zelfstandige jonger dan 65 jaar die blijft werken) geldt alleen indien de betrokkene ouder is dan 65 jaar óf jonger is, maar 45 jaar heeft gewerkt.

Alle vennoten of aandeelhouders van een NV of BV moeten met de omzetting tot VOF of CommV instemmen (omwille van de persoonlijke aansprakelijkheid in VOF en CommV). Er moeten ook bepaalde formaliteiten worden vervuld, op straffe van nietigheid. De precieze regels lees je in de artikels 14.3 tot en met 14.13 van het WVV.

Er met een overzicht van de activa en passiva van de vennootschap worden opgemaakt en door een expert worden gecontroleerd. De wijziging moet in een authentieke notariële akte worden vastgelegd en die moet bij de griffie van de rechtbank worden neergelegd. Een uittreksel daaruit moet in de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad worden gepubliceerd.

Conclusie

Nu het WVV meer flexibiliteit in de statuten van een BV toelaat, geven de redenen om eerder voor een VOF of CommV te kiezen niet langer de doorslag. Toch blijven aan die bedrijfsvormen belangrijke voordelen verbonden (onveranderd sinds de hervorming van het vennootschapsrecht):

Een VOF en een CommV:

• moeten aan heel wat minder regels voldoen dan andere bedrijfsvormen (bv.: met betrekking tot de uitkering van dividenden en de inbreng in natura),
• brengen minder kosten met zich mee. Bij de oprichting (geen notaris, geen financieel plan, geen revisor bij inbreng in natura) én tijdens de activiteit (geen jaarrekeningen, geen notaris voor een statuutwijziging).
• zijn discreter, aangezien de jaarrekeningen niet worden gepubliceerd. De identiteit van de commanditaire vennoten in een CommV blijft trouwens quasi anoniem, aangezien de oprichtingsakte niet gepubliceerd dient te worden.
• zijn onderworpen aan vennootschapsbelastingen, wat bijzonder interessant is wanneer je bijkomende activiteiten als natuurlijk persoon een hoge vlucht nemen
• zijn interessant voor zelfstandigen en werknemers die na hun carrière actief willen blijven zonder angst hun pensioen te verliezen.
• zijn interessant in het kader van successieplanning voor wie op een bepaald moment de vennootschap aan zijn/haar kinderen wil geven. In dat geval hoef je geen successie- of schenkingsrechten te betalen.

De belangrijkste reden om niet voor een VOF of CommV te kiezen, is de onbeperkte aansprakelijkheid van de vennoten. Analyseer dus of die aansprakelijkheid in jouw geval aangewezen is of risico's inhoudt!