Duurzamer consumeren dankzij de circulaire economie in Brussel

Deze nieuwe trends weerspiegelen een wijziging van het technisch-economische model, waarbij de noden van de consument  meer en meer verschuiven van de materiële naar de immateriële economie. In een Franse studie over de wijze waarop de Fransen tegenover de ontwikkeling van de kringloopeconomie staan, heeft het ADEME (het Franse agentschap voor milieu- en energiebeheer) aangetoond dat het aandeel diensten tussen 1970 en 2014 gestegen is van 47% naar 63% in het totale consumptieplaatje.

Consumptie wordt ook steeds digitaler en veel dagelijkse activiteiten worden immaterieel (vrije tijd, informatie, culturele gebruiken, administratie, enz.). Dat fenomeen houdt verband met het feit dat steeds meer mensen beschikken over een computer, tablet met aanraakscherm en internet thuis. De digitalisering van de consumptie heeft de tweedehandsmarkt vergroot en verruimd, en tegelijk de ontwikkeling van dienstverlening onder particulieren in de hand gewerkt (platform voor verhuur van woningen, uitlenen van voorwerpen, carpoolen, autodelen, enz.). Die initiatieven helpen de levensduur van voorwerpen te verlengen.

Zero waste of afvalvrij

Daarnaast gaat ook steeds meer aandacht uit naar verpakking en afvalbeheer. De 'Zero Waste'-beweging werd populair dankzij Bea Johnson, en is een holistische aanpak om afvalproductie te beperken in de optiek van 'het beste afval is afval dat niet geproduceerd wordt'.

De beweging spreekt steeds meer mensen aan sinds de opening van de eerste bulkwinkel in België in 2014.

Leefmilieu Brussel wijdt overigens het jaar 2018 aan het thema 'Zero Waste' of nul afval. Zero Waste is gebaseerd op 5 principes: weigeren, verminderen, hergebruiken, recyclen en composteren, zoals weergegeven in het schema van de Franse Zero Waste-beweging.

Do It Yourself

Naast het kopen van bulk-, lokale of tweedehands producten, repareren, weggeven, ruilen, uitlenen enz., zet Zero Waste mensen er ook toe aan om zoveel mogelijk zelf te doen: koken, zelf cosmetica, schoonmaakproducten, meubelen of kleding maken, … Het is eveneens een opkomende trend: 'DIY - Do It Yourself' of in het Nederlands 'doe-het-zelven'.

DIY houdt in dat je voorwerpen voor dagelijks gebruik, technologische artikelen of kunst, zelf maakt, en omvat dus klussen, decoratie, koken, naaien, houtbewerking, robotica, computertechnologie, enz. Deze activiteit promoot 'upcycling', een concept waarbij voorwerpen en/of materialen hergebruikt, getransformeerd of anders gebruikt worden om een nieuw voorwerp te maken (bijvoorbeeld een tafel maken met gebruikte pallets).

Ook in dit geval heeft digitalisering van de consumptie een rol gespeeld: collaboratieve economie en de opkomst van blogs en tutorials op internet hebben geleid tot allerlei community's en het delen van kennis. DIY toont een geleidelijke verandering van de manier waarop we consumeren. Die verandering bleek uit een onderzoek dat uitgevoerd werd in Frankrijk door het Observatoire Société et Consommation (Obsoco) en Maif en waarvan de resultaten bekend gemaakt werden in februari 2017. 93% van de 5.000 bevraagde Fransen hadden minstens een keer in 2016 een activiteit uitgevoerd waarmee ze iets gemaakt hadden, en op basis van de verklaringen van de bevraagde personen werd de jaarlijkse waarde van de doe-het-zelfmarkt geschat op 95 miljard euro. Ook al zijn die gegevens slechts een raming, toch tonen ze duidelijk een toename van DIY-activiteiten (zie hieronder overzicht, weliswaar in het frans gezien het om een franse studie gaat):

De korte ketens

Consumenten zijn steeds meer geëngageerd en hebben de neiging om zowel consument als actor te zijn, onder meer door directe verkoop en korte ketens. Het Waals Gewest definieert het begrip 'korte keten' als 'een verkoopwijze van land- en tuinbouwproducten, al dan niet bewerkt, waarbij maximaal één tussenpersoon optreedt tussen producent en consument'.

Er is dus een notie van nabijheid op zowel geografisch als sociaal vlak. Vandaag hebben bijna 7 Belgische consumenten op 10 belangstelling voor deze aankoopwijze. Door lokaal seizoenproducten te kopen, verminderen ze de impact van hun voeding op het milieu. Korte ketens zijn echter niet uitsluitend voorbehouden aan voedingsproducten …

Stadslandbouw

Sommige burgers hebben zodanig voeling met lokale producten dat ze beslissen om zelf voedingsmiddelen te produceren door aan stadslandbouw te doen. Daarvoor benutten ze allerlei ruimten in de stad, zoals tuinen, daken, braakliggende terreinen en zelfs rotondes. Stadslandbouw maakt gebruik van de hulpbronnen in de stad om voedingsmiddelen voor de inwoners te produceren. Dit concept vertoont een sterk maatschappelijke dimensie die onder meer tot uiting komt in de opkomst van collectieve stadsmoestuinen, waar stedelingen naast het produceren van voedsel ook sociale contacten onderhouden en zich publieke ruimten weer eigen maken.

De NOwners

De populariteit van de collaboratieve economie leidt ook tot de opkomst van een nieuw type consumenten, de zogenaamde 'NOwners', een samentrekking van het Engelse no en owner (= eigenaar in het Engels). Deze consumenten geven de voorkeur aan ervaringen in plaats van materiële bezittingen. Ze maken daarvoor gebruik van verhuur, uitleendiensten, delen (gedeelde auto's/fietsen, bibliotheken met voorwerpen, kleding, enz.). Die diensten sluiten aan bij het concept van functionaliteitseconomie waarbij het gebruik van een goed verkocht wordt in plaats van de eigendom ervan, en steunen grotendeels op digitalisering van consumptie. Deze levenswijze biedt consumenten meer vrijheid, want ze kunnen een voorwerp gebruiken zonder de nadelen van eigendom te ondervinden (waardevermindering, opslag, onderhoud, slijtage, enz.). Ze beschikken ook over meer flexibiliteit, omdat ze door te huren zaken eerst kunnen uitproberen zonder een verbintenis aan te gaan, en naar wens kunnen veranderen volgens de beleefde ervaring.

En hoe zit het in Brussel ?

Er zijn alsmaar meer ondernemingen die Brusselaars de mogelijkheid bieden om anders te consumeren. Ontdek ons niet volledig overzicht van initiatieven die zin geven om anders te gaan consumeren! Het overzicht brengt een gevarieerde selectie van actoren die nieuwe consumptiemogelijkheden aanbieden in Brussel, met onder meer de winnaars van de projectoproep Be Circular of projecten van de accelerator voor duurzame start-ups greenlab.brussels.

Voorbeelden VAN Zero Waste

• Belgomarkt : een buurtsupermarkt met Belgische producten in bulk.

• Boentje Café : het eerste Brusselse café met nul afval.

• Lili Bulk : een onlinekruidenier met bulkproducten die geleverd worden in bokalen met statiegeld.

• Roots : een winkel van producenten van lokale bioproducten die 100% circulair zijn.

• Epicerie « day by day : bulkruidenier die dagelijkse producten zonder onnodige verpakkingen voorstelt.

• Happinest : boetiek met tweedehands producten voor kinderen.

• Tweedehands winkels (textiel, meubelen, enz.): Spullenhulp, Oxfam, Terre Factory Shopping… Ontdek hier ook andere tweedehands winkels in Brussel en België of hier winkels met nul afval en bulk. Ook de site van Zero Waste Belgium geeft info.

Voorbeelden voor Do It Yourself

• Alma Sana : Publieke of thuisworkshops om recepten voor lokale huishoudelijke producten en natuurlijke cosmetica met nul afval door te geven.

• Demain en main : organisatie van (onder meer) workshops om opnieuw zelf zaken te leren doen of om manuele technieken te herontdekken.

• Fais-le toi-même : een ruimte voor groepslessen over handwerk (ambachtelijk, zelfredzaamheid, ecologie/recuperatie, digitaal), een gereedschapshoek en een schat aan materialen voor hergebruik. 

• Les cartons d’Anaïs : meubelen, decoratievoorwerpen en speelgoed in karton voor kinderen, vouwbaar en personaliseerbaar.

• Orybany : een boetiek voor duurzame mode, DIY-workshops en een plaats voor ontmoetingen en gelegenheden om te delen.

Voorbeelden voor korte ketens

• Boeren & Buren : verkoopt lokale en seizoensproducten die u  in de winkel ophaalt.

• eFarmz : dienst voor levering van lokale biologische voedingsproducten aan huis of in een afhaalpunt.

• Les GASAP : groepsaankopen van landbouwproducten.

voorbeelden van stadslandbouw

• Skyfarms : dienst voor verhuur van moestuinen op daken van ondernemingen.

• URBI Leaf :  productie van microscheuten in het centrum van Brussel.

• Life Is Wonderpoule : dienst voor installatie van kippenhokken in stadstuinen.

• Potage-toit : installatie en networking van groepstuinen op daken in Brussel.

voorbeelden van NOwners

• Again again : dienst voor verhuur van duurzaam en kwaliteitsvol speelgoed.

• Coucou: dienst voor verhuur van kleding voor diverse gelegenheden (huwelijk, cocktail, enz.).

• Cycad : mobiliteitsoplossing met elektrische en gewone fietsen van bamboe 'made in Belgium' op kilometerbasis.

• Mon cafetier : dienst voor maandelijkse levering van vers gebrande koffiebonen en een personaliseerbare koffiemachine met ingebouwde koffiemolen.

• Un vélo pour 10 ans : terbeschikkingstelling van fietsen op maat van kinderen tot 10 jaar.

• Usitoo : voorwerpenbibliotheek met een eenvoudige, voordelige, duurzame uitleenformule zonder waarborg. 

• Tale Me : dienst voor verhuur van designerkleding voor kinderen en aanstaande mama's. 

Auteurs / Organisatie : hub.brussels – greentech.brussels – Aude Grillot et Virginie Smans