Hoe start je een vrij beroep als zelfstandige?

Vrije beroepen spelen een cruciale rol in verschillende sectoren en omvatten een brede waaier aan activiteiten, van advocaten tot artsen, van architecten tot psychologen, en nog veel meer. Maar wat wordt eigenlijk bedoeld met 'vrije beroepen' en welke noodzakelijke en specifieke fasen moeten worden doorlopen om een beroep uit te oefenen overeenkomstig de wettelijke vereisten op deze gebieden? 

Wat is een vrij beroep?

Er bestaat geen officiële definitie van een vrij beroep. Over het algemeen wordt echter aanvaard dat een zelfstandige die een vrij beroep uitoefent, in wezen diensten of goederen levert die niet als handels- of ambachtelijke activiteit kunnen worden omschreven.

Het zijn professionals die hun activiteit op zelfstandige basis uitoefenen en hun gespecialiseerde intellectuele en technische vaardigheden ten dienste stellen van hun klanten, vaak in complexe vakgebieden.

In België zijn verschillende vrije beroepen sterk gereglementeerd, wat betekent dat ze onderworpen zijn aan specifieke wettelijke vereisten op het vlak van kwalificaties, registratie bij beroepsorden of -verenigingen en een deontologische code.

De vrije beroepen kunnen worden onderverdeeld in vier pijlers: 

• juridische beroepen, 
• boekhoudkundige beroepen,
• beroepen in de gezondheidszorg 
• technische beroepen.

Volgens de Federatie van Vrije Beroepen hebben zelfstandigen die een vrij beroep uitoefenen een aantal kenmerken gemeen:

• De dienstverlening bestaat voornamelijk uit intellectuele diensten.
• Men moet vooraf een specifieke opleiding hebben gevolgd om het beroep te kunnen uitoefenen.
• Permanente opleiding is een belangrijk onderdeel van het beroep.
• De houder van een vrij beroep is persoonlijk aansprakelijk.
• De professional treedt zelfstandig en in het belang van zijn klant of patiënt op, maar ook in het belang van de samenleving.
• De persoon die het beroep uitoefent is vaak gebonden aan een deontologische code en aangesloten bij een beroepsorganisatie die de kwaliteit en professionaliteit bewaakt.

De belangrijkste gereglementeerde vrije beroepen in België

Advocaten: advocaten zijn juridische professionals die hun klanten vertegenwoordigen en adviseren op verschillende rechtsgebieden, zoals burgerlijk recht, handelsrecht, strafrecht enz. Ze zijn lid van de balie en moeten zich houden aan de deontologische code van hun beroepsorde.

Nadat je een diploma in de rechten hebt behaald, begint de stage met een eedaflegging voor het gerechtshof. Een advocaat-stagiair wordt ingeschreven op een lijst en is officieel advocaat. Tijdens de stage heeft hij of zij het statuut van zelfstandig advocaat.

Artsen: artsen zijn professionals in de gezondheidszorg die gekwalificeerd zijn om ziekten en medische aandoeningen te diagnosticeren, behandelen en voorkomen. Ze worden gereguleerd door de Orde de Artsen en moeten voldoen aan strenge deontologische en professionele normen.

Om in België een medisch beroep uit te oefenen, moet je op basis van je diploma een visum verkrijgen van de FOD Volksgezondheid om het beroep te mogen uitoefenen. De volgende stap is je inschrijven bij de Orde der Artsen in jouw provincie. Tot slot moet je een officiële erkenning aanvragen bij het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid voordat je uiteindelijk je RIZIV-nummer ontvangt.

Notarissen: notarissen zijn juridische professionals die gespecialiseerd zijn in het opstellen en certificeren van juridische documenten zoals contracten, testamenten, eigendomsakten enz. Ze worden benoemd door de overheid en voeren officiële functies uit. Zodra je stage begint na het afronden van je studie, moet je een aanvraag indienen bij de Nationale Kamer van Notarissen om te worden ingeschreven op het tableau van stagiairs. Tijdens je stage werk je onmiddellijk met het statuut van zelfstandig notaris.

Accountants: Accountants leveren diensten inzake boekhouding, controle, fiscaal en financieel advies aan ondernemingen en aan particulieren. Ze worden gereglementeerd door het ITAA (Institute for Tax Advisors & Accountants) en moeten voldoen aan boekhoudkundige en deontologische normen.

De officiële erkenning van het beroepsinstituut, het ITAA, die wordt verkregen op basis van een toelatingsexamen, is vereist om de driejarige stage aan te vangen.

Architecten: architecten zijn professionals die gespecialiseerd zijn in het ontwerpen en plannen van gebouwen en stedelijke ruimten. Ze moeten zich inschrijven bij de Orde der Architecten en zich houden aan de deontologische en veiligheidsregels die bij hun beroep horen. Net zoals bij de vorige beroepen, begint de loopbaan van een architect via een stage met het statuut van zelfstandige.

Psychologen: Psychologen zijn professionals in de geestelijke gezondheidszorg die menselijk gedrag bestuderen en diensten verlenen op het gebied van advies, therapie en psychologisch onderzoek. Ze moeten geregistreerd zijn bij de Psychologencommissie en zich houden aan de deontologische code van hun beroep.

Als je alleen psychotherapeutische behandelingen aanbiedt, ben je niet btw-plichtig. Als je ook niet-therapeutische medische activiteiten uitvoert, zoals arbeidspsychologische diensten, ben je btw verschuldigd voor deze activiteiten. Als je deze verschillende activiteiten uitvoert, word je beschouwd als een gemengd belastingplichtige.

Deze gereglementeerde vrije beroepen in België zijn slechts een selectie, er zijn er nog vele andere. Naast kinesitherapeuten, verpleegkundigen, dierenartsen en tandartsen, zijn er bijvoorbeeld ook de auto-experts, landmeters-experten, bedrijfsrevisoren en vastgoedmakelaars.

Hoe start je een vrij beroep?

Zoals eerder aangegeven, gelden voor elk vrij beroep specifieke eisen inzake erkenning. Je aanpak bij het opstarten zal dus iets verschillen van die van een zelfstandige ondernemer. Voordat je van start gaat, is het raadzaam om contact op te nemen met een erkend ondernemingsloket en na te gaan of voor je activiteit specifieke voorwaarden gelden.

Zorg ervoor dat je over de vereiste kwalificaties beschikt om het vrije beroep van je keuze uit te oefenen. Dit kan betekenen dat je over een universitair diploma of een professionele certificering moet beschikken, of een specifieke opleiding moet hebben gevolgd. De meeste vrije beroepen in België zijn gereglementeerd en vereisen dat je je registreert bij een beroepsorde of een specifieke vereniging. Dat is een noodzakelijke voorwaarde.

Zodra je deze toelatingen hebt verkregen, zijn dit de belangrijkste stappen om je beroep te kunnen uitoefenen:

De keuze van de rechtsvorm

Je moet de rechtsvorm voor je onderneming kiezen, bijvoorbeeld een natuurlijk persoon of vennootschap, de vaakst voorkomende keuzes. Elk statuut heeft voor- en nadelen.

Het statuut van eenmanszaak, of natuurlijke persoon, komt het vaakst voor door de eenvoud ervan: beperkte administratieve formaliteiten, je moet geen statuten opstellen of startkapitaal bijeenbrengen, vereenvoudigde boekhouding, lage opstart- en werkingskosten.

Met dit statuut kun je snel aan de slag, terwijl je nog steeds werknemers kunt aannemen of je kunt laten bijstaan door een meewerkende echtgeno(o)t(e) als dat nodig is.

Aan de andere kant ben je bij dit statuut persoonlijk aansprakelijk, wat bij moeilijkheden gevolgen kan hebben voor je privévermogen. Tot slot levert het fiscaal gezien mogelijk minder voordelen op dan een vennootschap, als je beroep aanzienlijke inkomsten genereert.

Je kunt er dan voor kiezen een vennootschap op te richten, ook al is het uitoefenen van een vrij beroep een niet-commerciële activiteit. Je moet daarbij rekening houden met duurdere oprichtings- en werkingskosten, maar deze rechtsvorm heeft het voordeel dat je persoonlijk beschermd bent, je een gunstigere fiscale regeling geniet en je de mogelijkheid hebt om partnerschappen aan te gaan en/of aandelen over te dragen.

Het ondernemingsnummer

Het verkrijgen van een ondernemingsnummer is een verplichte stap. In de Kruispuntbank van Ondernemingen zijn alle zelfstandigen en vennootschappen die vrije en intellectuele beroepen uitoefenen, geregistreerd. Je bent verplicht je onderneming te registreren en je krijgt ook je eigen ondernemingsnummer via een erkend ondernemingsloket.

Hoe zit het met btw?

Sommige vrije beroepen, zoals vastgoedmakelaars, hebben een btw-nummer nodig, terwijl andere, zoals medische beroepen, hiervan zijn vrijgesteld. Ga bij je ondernemingsloket na of dit van toepassing is op jouw activiteit en of je btw-plichtig bent.

De sociale bijdragen

Bij een vrij beroep moet je ook voldoen aan de socialezekerheidsregels. Als zelfstandige moet je elk kwartaal sociale bijdragen betalen aan een sociaal verzekeringsfonds. Zorg er dus voor dat je je aansluit bij een verzekeringsfonds naar keuze voordat je met je activiteit van start gaat. In de praktijk is dit vaak dezelfde organisatie als het ondernemingsloket. Je kunt dan aanspraak maken op bepaalde rechten zoals pensioen en kinderbijslag.

Het ziekenfonds

Zodra je bent ingeschreven, ben je gedekt door een ziektekostenverzekering, net als werknemers, en kun je dus rekenen op ondersteuning bij een gezondheidsprobleem. Onder bepaalde voorwaarden heb je ook recht op een vergoeding bij arbeidsongeschiktheid.

De beroepsverzekeringen

Als je een vrij beroep uitoefent, is het raadzaam of zelfs verplicht om een beroepsaansprakelijkheidsverzekering af te sluiten om de risico's van je activiteit te dekken.

Boekhoudkundige en fiscale verplichtingen

Het wordt ten zeerste aangeraden om samen te werken met een boekhouder om ervoor te zorgen dat je voldoet aan je fiscale en boekhoudkundige verplichtingen, afhankelijk van je rechtsvorm.