De steden van de toekomst: smart, smarter, smartest?

Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft vandaag in stedelijke gebieden. Tegen 2050 zullen steeds grotere oppervlaktes in de wereld functioneren als stad en de gebieden die  nu al een stedelijke functie hebben, zullen zich moeten aanpassen om te voorkomen dat ze uit hun voegen barsten. De grote uitdaging zal erin bestaan de steden leefbaar, slim en duurzaam te maken...

Een slimme stad, wat is dat?

Een “slimme” stad of “smart city” is een heel ruim begrip dat talloze domeinen van stadsbeheer behelst. Met het concept van “smart city” wil men in de eerste plaats een antwoord geven op problematieken waarmee steden worden geconfronteerd op het vlak van energie, milieu, mobiliteit maar ook op sociaal en economisch vlak. Deze problemen worden in de hand gewerkt door :

• de groeiende verstedelijking : in  een stad wonen biedt veel voordelen en het is dan ook niet verwonderlijk dat steeds meer mensen naar de stad trekken. Naar schatting zullen stadsbewoners tegen 2050 75% van de wereldbevolking uitmaken. Een recent rapport van de Verenigde Naties berekende dat zo’n 40.000 nieuwe steden “nodig” zullen zijn in de wereld.

• de onaangepaste infrastructuur : de meeste steden kunnen deze bevolkingsaanwas niet aan of zijn er slecht op voorbereid. Mc Kinsey & Company berekende dat steden hun investeringen tegen 2025 zullen moeten verdubbelen tot 20 miljard dollar per jaar om hun infrastructuur op peil te houden.

• de groeiende economische concurrentie : iedere stad moet nieuwe manieren blijven vinden om wereldwijd concurrerend en aantrekkelijk te blijven. Bij het uitzoeken van een vestigingsplaats, nemen bedrijven immers aspecten zoals mobiliteit, bandbreedte of de aanwezigheid van geschoolde arbeid in overweging.

• De toenemende milieuproblematiek: steden huisvesten de helft van de wereldbevolking maar vertegenwoordigen tweederde van het energieverbruik en genereren drievierde van de CO_² -uitstoot.  Steden zullen dus ambitieuze klimaat-en milieudoelstellingen moeten voorop stellen indien ze leefbaar willen blijven.

Slimme steden zijn dan ook steden die het adjectief “smart” toepassen op alle domeinen van het stadsbeheer. Dit kan gaan van slimme mobiliteit (door middel van toegang tot multimodaal transport, de programmering van veiligere fietsroutes, het beheer van verkeerslichten voor een vlotter verkeer, de detectie van beschikbare parkeerplaatsen ...), slim milieu (online opvolging van de luchtkwaliteit, detectie van waterlekken, slim regenwaterbeheer, lokale preventie en recyclage van afval ...), slim energiebeheer (smart building, smart grid, smart meter), tot de slimme inrichting van het grondgebied (veelzijdigheid, integratie van sectorieel beleid zoals energieproductie, recyclage van afval, enz. op schaal van de wijk ...) ... 

De technologie is aanwezig

Het concept van “Smart City” kadert in een algemenere trend: dat van het “Internet of Things” waar apparaten hun omgeving kunnen monitoren, statussen kunnen doorgeven, instructies kunnen ontvangen en zelf actie kunnen ondernemen op basis van de informatie die ze ontvangen.  ICT vormt dus in belangrijke mate het bindmiddel : data en informatie brengen immers een nieuwe laag aan in de stad. Automobilisten rijden binnenkort in computergestuurde auto’s, die ook nog eens veilig en energiezuinig zijn; asfalt genereert energie als er een auto over rijdt; grootschalige informatiesystemen helpen je via navigatiesysteem met het vinden van een parkeerplaats zonder verkeersopstoppingen tegen te komen; winkelen doen we vanuit de luie stoel achter de pc en de staat van de luchtkwaliteit meten we zelf met de smartphone... Het gebruik van de stad verandert daardoor ingrijpend.

Maar het concept van intelligente stad reikt echter verder: een echt intelligente stad beschouwt technologie slechts als één van de middelen om een stad succesvol te maken.  Het geheim van een succesvolle Smart City zit in de samenhang en samenwerking tussen de zes systemen die op operationeel niveau de belangrijkste kern vormen voor de  ontwikkeling van de stad :

• Smart economy (ondernemerschap, innovatie, productiviteit, bedrijven...)
• Smart environment (duurzaam energie- en waterbeheer,bebouwing, stadsplanning,...)
• Smart governance (participatie in beleid, open data, efficiëntie in communicatie,...)
• Smart living (gezondheid van personen, veiligheid,...)
• Smart mobility (multimodale toegankelijkheid, schoon vervoer,...)
• Smart people (onderwijs van de 21^ste eeuw, omarmen van participatie en creativiteit,...)

Het besef dat deze zes kernsystemen onderling zijn verbonden en als zodanig moeten worden behandeld, is bij een "Smart City" essentieel.

Hoe ver staan we ondertussen ?

Meer dan de helft van de Europese steden met minstens 100.000 inwoners hebben de intentie om uit te groeien tot ‘smarter city’ of zijn alvast bezig met concrete projecten om die doelstelling te bereiken. Dat blijkt uit een onderzoek van de ITRE-commissie (Industry, Research and Energy Committee) van het Europees Parlement.

Klaarblijkelijk zijn er vandaag al in alle 28 lidstaten smart cities, zij het niet gelijk verdeeld. Groot-Brittannië, Spanje en Italië zijn de landen met het grootste aantal smart cities. De hoogste percentages van smart cities in verhouding tot het totale aantal steden per land werden aangetroffen in Italië, Oostenrijk, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Estland, en Slovenië. Volgens het rapport zijn de meest succesvolle smart cities de volgende steden: Amsterdam, Barcelona, Kopenhagen, Helsinki, Manchester en Wenen.

Bij het zoeken naar Smart-City-voorbeelden blijkt dat er vooral rond de thema's mobiliteit en bereikbaarheid veel projecten te vinden zijn. Maar wie beter zoekt vindt ook casussen rond het verhogen van veiligheid en leefbaarheid, het vergroten van gebruiksgemak (Gent), het stimuleren van duurzame energie, het oplossen of omzeilen van rigide processen of het stimuleren van burgerparticipatie enz. Belangrijk is dat de meeste projecten een actieve overheid kennen: hetzij initiërend dan wel faciliterend.   

Nog veel hinderpalen

Smart Cities zijn als beleidsdoel een betrekkelijk nieuw fenomeen. De kennis is nog volop in ontwikkeling. Feit is dat een gebrek aan een eenduidige definitie, een langetermijnvisie maar ook aan financiering, burgerparticipatie, ICT-expertise en know how over geïntegreerde dienstverlening nog belangrijke hinderpalen vormen voor implementatie op grote schaal. Er zijn bovendien weinig objectieve evaluaties van Smart Cities projecten. Juist daarom is het zinvol om de nieuwe kennis die ontstaat te monitoren en voor de praktijk beschikbaar te maken. Dat gebeurt ten dele op het Smart Cities platform van de Europese Commissie of op andere platforms zoals Connected Smart Cities of lokale platforms ontwikkeld door de steden zelf. Ook de site van IBM vermeldt heel wat initiatieven wereldwijd.
Maar we kunnen nu al “voorspellen” dat samenwerking ontegensprekelijk de sleutel zal zijn tot slimmere steden.

En hoe zit het met Brussel ?

Wanneer Brussel met andere steden wordt vergeleken, wordt duidelijk dat nog een hele weg moet worden afgelegd:

• Smart city-index (Agoria, 2013): Brussel, 16de plaats in België (criteria: energie, milieu, mobiliteit, stadsplanning, ICT);
• Green city-index (Siemens 2009): Brussel, 9de plaats onder de Europese hoofdsteden.

Maar toch zit Brussel ook niet stil. Het gewest werkt al jarenlang rond dit concept en dan vooral via de territoriale en sectoriële planning. Het Gewestelijke Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) maar ook andere instrumenten zoals het afvalplan, het geluidsplan, het reinheidsplan, het waterbeheerplan, het goederenvervoerplan, het mobiliteitsplan Iris II, de verplichting om alle nieuwbouw vanaf 2015 passief te maken... zijn voorbeelden die getuigen van het streven van Brussel naar een duurzame stad.

Daarbij komt de kandidatuur van het gewest voor de wedstrijd duurzame steden voor 2015 en de wil economie en milieu met elkaar te verzoenen via de Alliantie  Werkgelegenheid-Leefmilieu op initiatief van de regering ... zonder te vergeten dat het gewest de middelen uit het EFRO-programma 2014-2020 wil toespitsen  op een circulaire economie en korte circuits op basis van lokale troeven (secundaire grondstoffen, menselijk kapitaal ...).

Een opsteker vormt in elk geval het feit dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in maart 2014 door IBM uitgeroepen werd tot één van de winnaars van zijn jaarlijkse ‘Smarter Cities Challenge’.  In de Smarter Cities Challenge dingen steden van over de hele wereld mee naar de steun en expertise van IBM om concrete projecten ten behoeve van hun plaatselijke bevolking en leefgemeenschap te realiseren. 
In totaal zullen dit jaar 16 steden van dit bijzondere steunprogramma kunnen gebruikmaken. Brussel is echter, samen met Dublin (Ierland), de enige Europese stad die in de prijzen is gevallen. IBM wil meer bepaald het mobiliteitsprobleem van Brussel mee onder de loep nemen.

Wat de lokale spelers betreft, telt Brussel een twintigtal kmo's actief in de sector en de federatie  Agoria en haar leden die intensief met het thema bezig zijn (Agoria Smart Cities Community).

De Europese Commissie kwam begin 2014 met een ‘uitnodiging voor intentieverklaringen’ op het gebied van smart cities. Maar ook Innoviris, de administratie van onderzoek, ontwikkeling en innovatie van het gewest, bereidt de lancering voor van een oproep tot projecten op het vlak van Smart City Mobility.

Wij houden u op de hoogte !