De Munt, een resoluut groen operahuis

Iedereen kent de Munt, of denkt die te kennen. Een prestigieus operahuis dat de Brusselse cultuur doet schitteren met een uitgebreid programma van ongeveer acht opera's per seizoen – waarvan minstens één nieuw werk – concerten, recitals en dansvoorstellingen. De Munt is onlosmakelijk verbonden aan een van de meest emblematische gebouwen van de stad en investeert geregeld in andere zalen zoals de KVS of het Théâtre National. Maar het is ook een echte onderneming, met bijna 400 vaste medewerkers met talrijke vaardigheden, met daarbovenop af en toe versterking wanneer nodig voor bepaalde producties.

Voortdurend in transitie

De Munt is misschien bovenal nog een onderneming in volle transitie die een voorbeeld stelt in Brussel en in de culturele wereld, een echte 'Green Opera' in wording onder leiding van directeur Peter De Caluwé, die de aanpak ten volle ondersteunt. "We zijn voortdurend in beweging bij de Munt," zegt hij. "We denken niet alleen na over welke materialen we gebruiken en hergebruiken, welke producten we willen vermijden, wat we eten of hoe onze teams en ons publiek zich door de stad verplaatsen. Voor mij gaat het veel verder dan dat. Het belangrijkste is om de mens centraal te stellen eerder dan het systeem. Dat is revolutionair! We moeten dus bij de basis beginnen, namelijk wij zelf: waarmee voeden we ons, fysiek en mentaal? Hoe werken we samen? Waar staan wij in de gemeenschap?"

_{tekst gaat verder onder beeld  (auteursrecht beeld: Mireille Roobaert)}

Stof tot nadenken

De directeur van de Munt benadrukt dat de instelling een verantwoordelijkheid heeft als culturele en door de staat gesubsidieerde instelling: "Het 'product' van de Munt is het resultaat van de inzet van mensen en het doel is niet om verbruiksproducten voor financieel gewin te creëren, maar wel zaken met toegevoegde waarde voor het publiek, de teams, de artiesten en de maatschappij. In de cultuur zijn de vragen 'waarom' en 'hoe' cruciaal voor de acties die we ondernemen, zelfs als het antwoord op de eerste vraag niet objectief meetbaar is. Ondanks hun vluchtigheid hebben culturele producten maatschappelijke en politieke implicaties. Het is de verantwoordelijkheid van de instelling tegenover de belastingbetaler en de samenleving om aan te zetten tot nadenken in plaats van commercieel en oppervlakkig vermaak te bieden."

Label van Ecodynamische Onderneming

Hoewel de strategie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen nog niet bestond onder de naam "Green Opera", gaat het milieu- en maatschappijgericht denken bij de Munt meer dan 20 jaar terug. Al in 2002 was het operahuis immers een van de eerste Brusselse instellingen die van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het nieuwe label van 'Ecodynamische Onderneming' mocht ontvangen. Dat was toen de allereerste stap om inspanningen voor het milieu te waarderen. In het begin van de jaren 2000 ging de toekenning van het label nog niet om de kernactiviteiten van de organisaties – de productie van voorstellingen in het geval van de Munt – maar draaide het meer om de gebouwschil, afvalsortering en energieverbruik. In eerste instantie ging het dan ook om verbeteringen aan de algemene werking van de instelling of de terugbetaling van de kosten voor openbaar vervoer in het woon-werkverkeer. Dit verklaart grotendeels waarom 87% van het personeel nu regelmatig gebruik maakt van de MIVB, NMBS, TEC of De Lijn, terwijl anderen voor de fiets hebben gekozen.

De functie van eco-adviseur

In die tijd was de Munt een pionier op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. In 2002 werd de functie van eco-adviseur opgericht binnen de financiële afdeling. De adviseur heeft een veelzijdige rol: aandacht vestigen op het thema, ervoor zorgen dat de genomen beslissingen worden toegepast en opgevolgd, de link leggen tussen de interne teams en eventuele externe specialisten, het actieplan en de voortgang van de benadering motiveren aan het directiecomité, enz. Het is ongetwijfeld aan de eco-adviseur te danken dat 'Green Opera' zo sterk leeft binnen de instelling, omdat de organisatie beschikt over iemand die het thema echt opvolgt. De functie bestaat trouwens ook in andere organisaties, maar ze is nog niet echt courant in Brussel. Toch heeft de eco-adviseur veel werk voor de boeg, vooral in een operahuis met veel verschillende vakgebieden, talloze interacties en talloze en soms onverwachte beperkingen. Wist je bijvoorbeeld dat de decors voor oude voorstellingen worden opgeslagen in containers in Antwerpen? Hierdoor wordt het een pak moeilijker om bepaalde elementen te hergebruiken. En toch werd de vloer van een vorige productie hergebruikt voor Cassandra, de eerste opera van het seizoen 2023-2024, dankzij de inzet, vaardigheid en goede wil van de technische teams. Want ook dat is deel van de missie van de eco-adviseur: in dialoog gaan, uitleggen, motiveren, betrekken, inspireren, kanaliseren en coachen.

Het Theatre Green Book

Om te helpen ecologische keuzes te maken, heeft de Munt besloten om te werken met het Theatre Green Book, een internationale gids opgesteld door een comité van tientallen, voornamelijk Britse, entertainmentprofessionals. Deze gids bevat de eerste richtlijnen in de hoop dat ze uiteindelijk de norm worden, als werkkader dat vergelijkingspunten biedt voor de sectoren van live optredens en opera. Net zoals in de operahuizen van Gent, Amsterdam en Kopenhagen worden deze aanbevelingen meegedeeld aan bepaalde Brusselse artistieke teams zodat ze op termijn overal worden toegepast. Het Theatre Green Book bevat onder meer aanbevelingen over de mate van hergebruik en recycling van decors en kostuums. Hoewel het principe vanzelfsprekend lijkt, zijn de kwantificering van de doelstelling en de manier om ze in de praktijk te bereiken veel complexer. Worden de kostuums bijvoorbeeld geteld in hoeveelheid of per kilo stof die ervoor gebruikt is? De teams van de Munt bevinden zich momenteel volop in een analyse- en observatiefase. We kunnen immers geen regels opstellen zonder eerst het proces en de gevolgen ervan te evalueren. Dat is het lot van bedrijven in transitie die vaak geconfronteerd worden met nieuwe problemen en daardoor gedwongen zijn om zichzelf in vraag te stellen en na te denken over de best mogelijke oplossing.

Over alle sectoren heen

Op andere gebieden moet de instelling zich beperken tot een stimulerende rol. De grootste en meest delicate koolstofvoetafdruk van de Munt is de mobiliteit van het publiek, en op dit vlak kan het operahuis hooguit bijdragen aan de ontwikkeling van bepaalde oplossingen met publieke of private spelers in die sector. Zo nam het vorig seizoen deel aan een proefproject voor een pendeldienst op verzoek om zich naar de voorstelling te begeven, gesubsidieerd door het federale ministerie van Mobiliteit, het kabinet van Georges Gilkinet. Het proefproject duurde drie maanden en bij een positieve evaluatie is het de bedoeling dit concept te delen met de hele Brusselse culturele sector. Het is ook het vermelden waard dat er een samenwerking is met de NMBS om het 'Bravo!'-ticket met voorkeurstarieven aan te bieden om zich met de trein naar de opera Cassandra te begeven. Zo wordt elk aspect van het leven van de Munt onder de loep gelegd om de impact op het milieu te verminderen.

MVO-strategie

Naast de eco-adviseur zijn er vandaag steeds meer medewerkers over de verschillende afdelingen heen die milieugericht denken in hun werk. Dat is zeker nog niet voor iedereen het geval, maar de verantwoordelijken hebben er vertrouwen in dat ze al hun teams kunnen meenemen in deze denkwijze dankzij de MVO-strategie die de dimensies milieu en maatschappij omvat. De strategie wordt sinds 2022 op participatieve wijze ontwikkeld en gaat in op de behoefte aan duidelijke doelstellingen met voor sommigen duidelijk omschreven ambities. Bovenal leidt het tot een strategie die de teams van de Munt een kader biedt voor hun werk tot in 2025-2030, met precieze, vaak gekwantificeerde doelstellingen.

Filosofie om dingen te veranderen

Zo zet de Munt haar transitie voort op een manier die de hele samenleving kan inspireren. Peter De Caluwé beschouwt het als een plicht: "Mensen vragen me vaak of ik echt geloof dat cultuur de wereld kan veranderen," zegt hij. "Ik denk het niet. Het zijn de oorlogen, de kloof tussen arm en rijk, het klimaat die onze wereld veranderen. Radicaal. Cultuur legt daarentegen wel de vinger op de wonde. Het probeert vensters te openen om ons te helpen de problemen waarmee we geconfronteerd worden beter te begrijpen. Het zou natuurlijk ideaal zijn om tot een 'Green Opera' te komen die rekening houdt met alle technische, materiële en ook filosofische ingrediënten. In mijn ogen zullen er vooral dingen veranderen door de filosofie, want de bijdrage van de Munt aan de CO2-reductie, hoewel niet verwaarloosbaar, zal altijd beperkt zijn."

Interview door Catherine Aerts